نویسنده: یعقوب یسنا
مقدمه
مقاله دارای انواع است و هر نوع مقاله، نسبتا شیوه‌ی نوشتار و ارایه‌ی متفاوت دارد. در این بخش انواع و گونه‌های مقاله معرفی شده و شناختی از هر گونه‌ی آن ارایه شده است.
گونه‌های مقاله در افغانستان چندان شناخته‌شده نیست، به‌تر است برای معرفی و شناخت گونه‌های مقاله و ساختار مقاله، بیش‌تر کار صورت بگیرد. در این‌جا شناخت و معرفی گذارا از انواع مقاله صورت گرفته است.
گونه‌های مقاله
مقاله‌ها بر اساس موضوع و هدف و روش به انواع تقسیم می‌شوند. در تقسیم‌بندی نخست، مقاله‌ها را به دو نوع: رسمی و غیررسمی تقسیم می‌کنند.
مقاله‌ی رسمی تقریبا غیر شخصی است. نویسنده در مقام یک منبع معتبر یا دارنده‌ی آگاهی، موضوع را به شیوه‌ای منظم و روش‌مند شرح و تفسیر می‌کند. مقاله‌ی غیر رسمی، لحن «خودمانی» یا شخصی دارد و محصول تلقی شخصی و مبتنی بر دانش عمومی و دریافت‌های شخصی نویسنده است.
مقاله از نظر موضوع و هدف نیز گونه‌هایی دارد:
۱- از نظر موضوع: مقاله‌ی تاریخی، فلسفی، ادبی، انتقادی، اجتماعی، سیاسی و… .
۲- از نظر هدف: مقاله‌ی آموزشی، ترویجی، توصیفی، توضیحی، تفسیری، روایی و اقناعی.
1- مقاله‌های مطبوعاتی
مقاله‌های مطبوعاتی دو نوع است:
مقاله‌های خبری: مقاله‌های ساده‌ی خبری در باره‌ی موضوع‌هایی نوشته می‌شوند که با خبری پیوند داشته باشند. این مقاله‌ها در روزنامه‌ها با عنوان‌ها و شکل‌های متفاوت چاپ می‌شوند، مانند سرمقاله که معمولا مدیرمسوول یا سردبیر آن را می‌نویسد و بیان‌کننده‌ی باورها و نوع نگاه گردانندگان آن نشریه به روی‌دادهای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و… است.
انواع دیگری از مقاله‌های کوتاه و بلند در مطبوعات با ذکر نام نویسندگان آن‌ها نشر می‌شوند که به حساب دیدگاه گردانندگان نشریه گذاشته نمی‌شود. این مقالات بسیار متنوع اند و در حجم‌های متفاوت و با زبانی گاه جدی و گاه طنزآمیز، نظر نویسندگان آن‌ها را بازتاب می‌دهند. این مقاله‌ها با اندک تفاوت‌هایی‌که باهم دارند، در عنوان‌های گوناگون نشر می‌شوند، مانند: یادداشت، جستار، معرفی، نقد مطبوعاتی، تفسیر و اظهار نظر، تحلیل و تشریح.
مقاله‌های علمی-آموزشی: مقاله‌های استند که باید در مجله‌های تخصصی چاپ شوند اما با تغییراتی‌که فهم آن‌ها را برای مخاطبان عام آسان‌تر می‌کند، در مطبوعات عمومی چاپ می‌شوند: مثلا به زبان ساده نوشته می‌شوند؛ تیترنویسی جدی گرفته می‌شود؛ با مقدمه‌ای جذاب شروع می‌شوند؛ و متن با مثال‌های عامه‌پسند بیان می‌شود.
به‌تر است دانش‌جویان مقاله‌نویسی را با نوشتن مقالات در مطبوعات تمرین کنند. درصورتی‌که دانش‌جویان بنابر مناسبت‌های تقویمی یا به بهانه‌ی انتشار یک خبر فرهنگی، ادبی، اجتماعی، اقتصادی و… مانند خبر انتشار یک کتاب یا نمایش یک فیلم، مقاله‌ی کوتاهی در باره‌ی آن‌ها برای یکی از نشریات بنویسند، مهارت نویسندگی دانش‌جویان تقویت می‌شود.
علاوه بر نشریه‌های کاغذی، نشریه‌های الکترونیکی فراوانی نیز وجود دارند که مقالات نویسندگان را نشر می‌کنند. در ضمن، وبلاک‌ها نیز فضای خوبی برای انتشار مقاله‌ها استند و هر فرد می‌تواند مقاله‌های خود را در وبلاک خود نشر کند.
2- مقاله‌های دانش‌گاهی
مقاله‌های علمی و دانش‌گاهی، رسمی و جدی اند و از نظر روش و هدف با مقاله‌های عادی متفاوت اند و بر اساس روش و نوع دیدگاه و هدفی‌که دارند شکل و ماهیت جداگانه‌ای پیدا می‌کنند. مقاله‌های علمی که در دانش‌گاه‌ها نوشته می‌شوند؛ شامل این گونه‌ها اند:
مقاله‌ی علمی-پژوهشی: مقاله‌ای‌که برگرفته از یک پژوهش نظام‌مند و روش‌مند بوده، از دو ویژگی اصالت و ابداع برخوردار باشد.
مخاطبان این گونه مقاله‌ها، متخصصان هر رشته؛ استادان دانش‌گاه، دانش‌جویان دوره‌ی دکترا و کارشناسی ارشد و پژوهش‌گران در نهادهای تحقیقاتی و علمی اند.
مقاله‌ی علمی-مروری: مقاله‌ای‌که در آن برای پاسخ‌گویی به پرسش تحقیق؛ فعالیت‌های علمی نشرشده در باره‌ی یک موضوع به صورت روش‌مند مرور می‌شود تا سیر تحول مطالعات مربوط به آن فعالیت‌های علمی نشان داده شود و نقاط قوت و ضعف پژوهش‌های پیشین آشکار گردد.
نویسنده برای دست‌یابی به این هدف، منابع مرتبط با یک موضوع را از کتاب، مقاله، پایان‌نامه و… مطالعه می‌کند؛ به یکی از شیوه‌ها مثلا به ترتیب تاریخی گزارش می‌نماید؛ تصویری از فعالیت‌های علمی مربوط به آن ارایه می‌دهد؛ نتایج مطالعات پیشینیان را در باره‌ی آن موضوع تجزیه و تحلیل می‌کند و به ارزیابی آن‌ها می‌پردازد؛ به این ترتیب زوایای مختلف آن موضوع را می‌شناساند؛ و زمینه‌های تحقیقات بیش‌تری را در باره‌ی آن موضوع فراهم می‌کند.
مقاله‌ی علمی-ترویجی: در مقاله علمی-ترویجی، دانش موجود در هر رشته‌ای مجددا ترکیب و ارایه می‌شود. این گونه مقاله‌ها بیش‌تر جنبه‌ی گردآوری دارند و بر پایه‌ی جابه‌جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود نوشته می‌شوند و گاه آمیزه‌ای از تالیف و ترجمه‌اند که نوآوری در آن‌ها می‌تواند به شیوه‌ی عرضه‌ی مطالب برگردد، مثلا طبقه‌بندی تازه‌ی مطالب یا تقسیم‌بندی جدیدی از انواع ارایه شود. هدف این گونه مقاله‌ها آموزش و ترویج دانش و ارتقای سطح آگاهی خواننده‌ها و آشنا ساختن آنان با مفاهیم علمی است.
مقاله‌ی دانش‌نامه‌ای: این گونه مقاله برای چاپ در دانش‌نامه یا اطلاعات عمومی نوشته می‌شود. این نوع مقاله ممکن است بسیار کوتاه یا مفصل باشد، تلاش می‌شود تا اطلاعات جامع و در عین حال فشرده در باره‌ی موضوع ارایه شود و منابع مربوط به آن در پایان مقاله ذکر گردد.
مقاله‌ی دانش‌نامه‌ای در واقع، خلاصه و طبقه‌بندی کردن اطلاعات معتبر موجود در باره‌ی یک موضوع به هدف اطلاع‌رسانی است. از این‌رو برخی از آن‌ها را می‌توان مقاله‌ی علمی-مروری به شمار آورد. نگارش هر یکی از عنوان‌های دانش‌نامه را که مدخل می‌گویند به کسانی می‌سپارند که در آن زمینه، فعالیت علمی موثری داشته باشند.
مقاله‌ی آموزشی: این گونه مقاله به هدف آموزش موضوع، روش یا نظریه‌ای برای دانش‌جویان نوشته می‌شود. از این‌رو نباید حاوی ایده، روش و یافته‌ای تازه باشد، زیرا مسایل مطرح در آن موضوعاتی استند که در آن رشته‌ی علمی تثبیت‌شده و در شمار مشهورات است. این مقاله‌ها فقط کارکرد آموزشی دارند.
مقاله‌ی نقد کتاب: در این گونه مقاله، آثار علمی، ادبی و فرهنگی نشر شده، به ویژه کتاب مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرند و توان‌مندی‌ها و کاستی‌های آثار به صورت روش‌مند بیان می‌شوند. منظور از بیان توان‌مندی‌ها برای این است‌که اهمیت اثر نشان داده شود تا دیگران متوجهِ اهمیت اثر شوند. منظور از بیان کاستیها این است‌که به آن‌چه‌که اثر می‌توانست بپردازد، نپرداخته است. بنابراین اشاره به کاستی از طرفی برای رفع کاستیها و اصلاح کاستیها در ویرایش بعدی است و از سویی می‌تواند اشاره به کاستیها جنبه‌ی آموزشی داشته باشد.
اشاره به کاستیها برای قصد تخریب اثر و تاخت و تاز به شخصیت نویسنده اثر نباید صورت بگیرد. اگر اشاره به کاستیها با قصد تخریب اثر یا تاخت و تاز به نویسنده‌ی اثر صورت بگیرد، چنین نقدی به معنای علمی، ادبی و فرهنگی نقد نیست، اعتبار ندارد.
