نویسنده: دکتر رستم مانا
درآمد
فارمت مسکو، نشست رسمی است که از سال ۲۰۱۷ به بعد همه‌ساله به میزبانی روسیه از کشورهای منطقه دعوت می‌شود تا پیرامون چالش‌ها و تهدیدات منطقه‌ای، به‌ویژه تهدیدات امنیتی از سوی افغانستان بحث و گفت‌وگو صورت‌گیرد. اکنون پس از دوسال و یک‌ماه از حاکمیت طالبان بر افغانستان، پنجمین دور این نشست با حضور بیش از ده کشور به تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۳ در شهر کازان جمهوری تاتارستان برگزار گردید. با این وجود، در دور قبل این نشست، ظاهراً طالبان تحریم و از حضور در آن محروم گردیدند. حالا پرسش اصلی این است که خواست این فارمت از طالبان چیست؟
هدف فارمت مسکو
پنجمین دور فارمت مسکو به تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۳ در شهر کازان جمهوری تاتارستان برگزار شد. هرچند شرکت‌کنندگان بر مواردی چون رعایت حقوق بشر، تشکیل حکومت فراگیر، حق کار برای زنان و تحصیل دختران تاکید داشتند، مگر به نظر می‌رسد که هدف اصلی این نشست، مبارزه‌ی جدی با قاچاق موادمخدر و جلوگیری از تهدیدات امنیتی از افغانستان به کشورهای همسایه است. این در حالیست که ماه قبل یک گروهی از تروریستان (از نظر طالبان، داعش) با تسلیحات سبک و سنگین وارد «خاک تاجیکستان» شده و می‌خواستند حملات مرگ‌بار تروریستی را در این کشور انجام دهند. حمله به «شاه‌چراغ» در ایران و سقوط بخش‌های از استان «باجور» به دست طالبان پاکستانی بیان‌کننده‌ی حضور فعال گروه‌های تروریستی در افغانستان است. از این‌رو، کشورهای همسایه‌ی افغانستان در محوریت روسیه، در پنجمین دور نشست فارمت مسکو، بر مبارزه‌ی جدی با گروه‌های تروریستی تاکید داشتند. این کشورها خواستار مبارزه‌ی جدی طالبان علیه گروه‌های تروریستی شدند (هرچند طالبان خود تروریست اند). افزایش تولید و قاچاق موادمخدر از افغانستان به کشورهای منطقه مورد بعدی بود که در این نشست روی آن تاکید شد. پس از به قدرت رسیدن طالبان، آمارها و یافته‌های نشرشده توسط کشورهای منطقه نشان می‌دهد که طالبان رابطه‌ی ناگسستنی با تولید و قاچاق مواد مخدر داشته اند. بنابراین، قاچاق مواد مخدر که اغلب توسط سران طالبان با همکاری برخی از حلقات در کشورهای منطقه صورت می‌گیرد، موضوع مهم نشست فارمت مسکو بود.
برخی از افراد و رسانه‌های حامی طالبان، خوش‌بین بودند که در این نشست ممکن است روی به رسمیت‌شناختن طالبان بحث شود. مگر یک تعداد از اشتراک‌کنندگان اظهار نمودند که «هنوز وقت است تا طالبان به رسمیت شناخته شوند.» یک دلیل که ملا متقی، وزیر خارجه طالبان سه روز قبل از این نشست وارد مسکو شد، لابی برای به رسمیت‌شناختن این گروه تروریستی توسط کشورهای اشتراک‌کننده بود. طبق گزارش‌ها، وزیر خارجه طالبان، توقوع داشت با مقامات بلندپایه‌ی روسیه دیدار کند که از طرف این کشور رد شد.
طالبان و سرگردانی برای کسب مشروعیت
اگر موضوع مشروعیت را به ادبیات ساده بیان کنیم؛ مشروعیت عبارت از رضایت مردم از به قدرت رسیدن یک گروه سیاسی می‌باشد. در حال حاضر دو نوع مشروعیت داریم. (۱) مشروعیت دینی و (۲) مشروعیت دموکراتیک. از چشم‌انداز اسلامی، مشروعیت یعنی بیعت بزرگان اقوام (به اصطلاح امروز نمایندگی به شکل سنتی) با گروه سیاسی که می‌خواهد قدرت را به دست گیرد. از نگاه دموکراتیک، مشروعیت عبارت است از رضایت تک‌تک افراد جامعه با گروه سیاسی که خواستار تشکیل حکومت اند. به بیان دیگر، در روی‌کرد دموکراتیک مشروعیت زمانی به دست می‌آید که مردم از طریق رای رییس‌جمهور و سایر مقامات حکومتی را انتخاب کنند. مگر دیده می‌شود که گروه طالبان، نه از آدرس دینی و نه هم از راه دموکراتیک قدرت را به دست گرفتند. از این‌رو، این گروه در بعد داخلی که زمینه‌ساز مشروعیت بین‌المللی اند، فاقد مشروعیت هستند. موضوع به رسمیت شناخته‌شدن طالبان به عنوان یک حکومت، یک امر ناممکن است، زیرا این گروه به ارزش‌های اسلامی، ملی و بین‌المللی پایبند نیستند.
سرکوب نظامی مخالفان سیاسی و مانع‌شدن احزاب از فعالیت سیاسی و دموکراتیک، یکی از موضوعاتی است که نشان می‌دهد طالبان با هرنوع پیش‌رفت مخالف‌اند. این نشان می‌دهد که گروه تروریستی طالبان هیچ‌گاه نمی‌خواهند حکومت فراگیر شکل‌گیرد. وزیر خارجه طالبان در حاشیه‌ی نشست فارمت مسکو نیز مخالفت خود با شکل‌گیری حکومت فراگیر را اظهار داشت. در ضمن، طالبان ارزش‌ها و نمادهای سایر اقوام غیرپشتون را نادیده گرفته و از زمان به قدرت رسیدن تاکنون هم‌واره به سرکوب روشن‌فکران، فعالان جامعه‌ی مدنی، فعالان حقوق زنان و حقوق بشر که برای مردم شهری یک خط سرخ است، پرداخته اند.
نتیجه‌گیری
فارمت مسکو، هرچند که به موضوعات حقوق زنان و دختران، شکل‌گیری حکومت فراگیر و رعایت حقوق بشر تاکید کرد، مگر هدف اصلی آن مبارزه با قاچاق موادمخدر از افغانستان به کشورهای منطقه و هم‌چنین مبارزه‌ی جدی در امر تروریسم بود. از آن‌جایی که پس از واگذاری افغانستان به طالبان، فعالیت گروه‌های تروریستی در این کشور افزایش داشته است، این باعث افزایش نگرانی کشورهای منطقه شده است. بنابراین، یکی از اهداف کلیدی فارمت مسکو، مبارزه‌ی جدی در امر تروریسم است. آسیب‌شناسی جمهوری‌های آسیای مرکزی، ایران و پاکستان از ناحیه‌ی افغانستان موضوع مورد نظر اشتراک‌کنندگان بود. از سوی دیگر، وزیر خارجه گروه تروریستی طالبان تلاش داشت تا در جریان این نشست، به‌گونه‌ای از کشورهای منطقه بخواهد تا زمینه‌ی به رسمیت‌شناخته شدن این گروه را فراهم کنند. اما مقامات روسی اظهار داشتند که هنوز برای به رسمیت‌شناختن طالبان بسیار وقت است.
