ظریف یزدان‌پرست
ابو مسلم خراسانی، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های خراسان و تاریخ اسلام در قرن دوم هجری، نقشی مهم در پایه‌گذاری خلافت عباسیان ایفا کرد. او که در سال ۷۰۰ میلادی (۸۲ هجری) به دنیا آمد، از سوی بسیاری به عنوان قهرمانی در تاریخ خراسان شناخته می‌شود. ابو مسلم با هدایت قیام خراسانی‌ها، توانست انقلابی فرهنگی و اجتماعی علیه سلطه امویان به راه اندازد و در این مسیر به آرمان‌های عدالت‌خواهانه و هویت خراسانی خود پایبند ماند (بلاذری، فتوح البلدان، ۱۶۳-۱۶۷).
خراسان؛ مرکز قیام علیه سلطۀ امویان
در دوره‌ای که خلافت اموی بر بخش‌های گسترده‌ای از جهان اسلام تسلط یافته بود، نارضایتی‌های گسترده‌ای در خراسان و دیگر مناطق از بی‌عدالتی و تعصبات نژادی این خلافت به وجود آمده بود. ابو مسلم خراسانی به خوبی از این وضعیت آگاه بود و با بهره‌گیری از حمایت مردمان خراسان و روحیه عدالت‌خواهانه آنان، توانست یک قیام مردمی علیه عباسیان به راه اندازد. این قیام، زمینه‌ساز تضعیف امویان و ایجاد شرایط برای برپایی خلافت عباسیان شد (طبری، تاریخ طبری، ۲۴۵-۲۵۰).
تأثیر قیام ابومسلم برهویت تاجیکان و زبان فارسی
ابو مسلم خراسانی نه تنها در نقش یک فرمانده نظامی، بلکه به عنوان نماد استقلال و حفظ هویت فرهنگی و زبانی خراسانی‌ها و تاجیکان شناخته می‌شود. او با ترویج فرهنگ و هویت خراسانی و ایرانی ، به زبان پارسی و هویت تاجیکی روح تازه‌ای دمید. نقش او در تضعیف امویان و سپس تثبیت عباسیان باعث شد که مردم خراسان از محدودیت‌های شدید دوران اموی رهایی یابند و بتوانند هویت و زبان خود را در عرصه‌های مختلف علمی و فرهنگی نمایان کنند (زرین‌کوب، تاریخ مردم ایران، ۳۱۵-۳۱۸).
ابومسلم خراسانی و تقش او در پیروزی عباسیان
ابو مسلم با بهره‌گیری از قدرت نظامی و حمایت مردمی، نیروهای عباسی را برای براندازی خلافت اموی هدایت کرد. او با درایت و تاکتیک‌های نظامی برجسته، موفق شد که با اتحاد مردمان خراسان و سایر گروه‌ها، قیامی علیه امویان به راه اندازد. در سال ۱۳۲ هجری، او توانست در نبردی سرنوشت‌ساز، امویان را شکست داده و خلافت عباسی را به قدرت برساند. ابو مسلم خراسانی با این پیروزی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین چهره‌ها در تاریخ اسلامی شناخته شد (ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲۴۲-۲۴۵).
سرنوشت ابومسلم و قربانی جاه‌طلبی عباسیان
پس از تثبیت قدرت عباسیان، نفوذ و محبوبیت فراوان ابو مسلم در خراسان باعث شد که خلیفه عباسی، منصور، او را تهدیدی برای سلطه خود بداند. به همین دلیل، با توطئه‌ای از پیش طراحی شده، ابو مسلم را به بغداد فراخواند و در سال ۱۳۷ هجری، او را به قتل رساند. این خیانت عباسیان به ابو مسلم، نارضایتی زیادی در میان مردم خراسان و دیگر مناطق به وجود آورد و سبب شد که بسیاری از تاجیکان و پارسی‌زبانان، خلافت عباسی را با بدبینی بنگرند و در پی حفظ هویت و استقلال فرهنگی خود باشند (ابن خلدون، المقدمه، ۱۵۰-۱۵۲).
تأثیر ابومسلم بر هویت خراسانی
ابو مسلم خراسانی به عنوان نماد استقلال‌طلبی و هویت‌خواهی در تاریخ خراسان و جهان اسلام باقی مانده است. قیام او علیه امویان و تلاش‌هایش برای بازگرداندن عدالت و مقابله با نابرابری‌ها، او را به یک قهرمان ملی و فرهنگی تبدیل کرد. همچنین او با تقویت زبان پارسی و حفظ هویت خراسانی، به شکل‌گیری هویت تاجیکی کمک کرد و میراثی ماندگار از خود به جا گذاشت. حتی پس از مرگ او، نام و یاد ابو مسلم به عنوان چهره‌ای بزرگ در مبارزه با ظلم و تعصبات قومی باقی ماند (صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۴۵۲-۴۵۵).
جمع‌بندی
ابو مسلم خراسانی، فرزند راستین خراسان، با شور و شعف عدالت‌طلبی، به مبارزه با ظلم و تعصبات قومی و نژادی پرداخت و با قیام خود، تأثیر ماندگاری در تاریخ خراسان، ایران و جهان اسلام گذاشت. تلاش‌های او برای ترویج هویت پارسی و تاجیکی، خراسان را به مرکزی برای گسترش فرهنگ ایرانی و زبان پارسی تبدیل کرد و تا به امروز، او همچنان به عنوان قهرمانی فراموش‌نشدنی در حافظه تاریخی تاجیکان و خراسانیان باقی مانده است.
