نویسنده: یعقوب یسنا
کاربرد نشانه‌های نگارش، خواندن درست و درک معنای متن را آسان و برخی از ابهام‌ها و خطاهای نوشتاری را برطرف می‌کند. نواهای گفتار به‌ویژه آهنگ، لحن، مکث و تداوم را نشان می‌دهد. رابطه‌ی اجزای جمله را آشکار می‌کند و نقل قول، توضیح، تردید، تاکید و ارجاع را مشخص می‌نماید.
سابقه‌ی نشانه‌های نگارش به شکل ام‌روزی در متون پارسی دری به دو قرن پسین می‌رسد که به پیروی از غربیان، هم‌زمان با صنعت چاپ در افغانستان رایج شد.
نشانه‌های نگارش فعلا بخشی از نشانه‌های زبانی و نوشتاری اند که معنا، منظور و حالات نویسنده مانند درنگ، تاکید، شک و تردید، توضیح، تفسیر و… را در نوشتار نشان می‌دهند.
متنی بی‌نشانه‌های نگارش از نظر خواندن، دلالت معنایی و درک مناسبات جمله‌ها دچار مشکل است. بنابراین در نوشتار برای خواندن درست متن، برای دلالت معنایی، برای مناسبت و رابطه‌ی جمله‌ها و درکل برای صراحت معنای متن نشانه‌های نگارش الزامی است، اما توجه باید داشته باشیم که از نشانه‌های نگارش بدون ضرورت استفاده نشود؛ یعنی زیاده‌روی از نشانه‌های نگارش در متن صورت نگیرد.
موردی مهم دیگر در استفاده از نشانه‌های نگارش این است‌که بیش‌تر به شیوه‌ی نگارش و سبک نگارش هر نویسنده‌ای ارتباط می‌گیرد، زیرا استفاده از نشانه‌های نگارش همیشه مکانیکی و از پیش مشخص‌شده نیست، بلکه نویسنده بنابر شیوه‌ی نگارش خود، ضرورت استفاده از نشانه‌های نگارش را برای این‌که متن و نوشته‌اش در معنادهی دچار ابهام نشود، استفاده می‌کند.
نقطه (.) توقف یا ایست کامل
نقطه نشانه‌ای است‌که برای توقف یا ایست کامل به کار می‌رود. بدون فاصله پس از آخرین حرف جمله‌های انشایی و خبری می‌آید و با جمله‌ی بعدی یک اسپس فاصله دارد.
موارد کاربرد نقطه عبارت‌اند از:
– بیش‌ترین کاربرد را در پایان جمله‌های خبری و انشایی دارد:
انتخاباتِ دور سوم در افغانستان با تقلب گسترده برگزار شد.
دانش‌گاه خورشید برای یادبود از قهار عاصی، دی‌روز در تالار فردوسی این دانش‌گاه، محفل برگزار کرد.
من در تمام زندگی به تو اندیشیده‌ام.
– پس از حرف‌هایی‌که بیان‌گر نام‌ها یا عنوان‌های اختصاری استند:
س. م. م. (سازمان ملل)
به مقام وزارت تحصیلات عالی ج. ا. ا! (به مقام وزارت تحصیلات عالی جمهوری اسلامی افغانستان!)
سلطان محمود غزنوی سال (۳۲۱ ه. ق.) درگذشت.
در نقل قول‌ها، نقل قول داخل گیومه (قوس ناخنک)، بعد ارجاع درون‌متنی می‌آید. نقطه پس از ارجاع درون‌متنی گذاشته می‌شود:
نظریه‌ای دیگر به این برداشت است: «زنان و مردان نظریات متفاوتی درباره‌ی جای‌گاه گفت وگو در روابط دارند» (تانن، ۲۰۰۵: ۸۷).
– نقطه بین بخش‌های مشخصات معرفی منابع گذاشته می‌شود:
مدقق، عبدالظاهر. (۱۳۹۴). روش تحقیق کاربردی. کابل: نشر ارغنون.
ویرگول (،) درنگ کوتاه
ویرگول (کاما) بیان‌گر کوتاه‌ترین درنگ در جریان خواندن جمله است. رعایت درست و دقیق آن در نگارش موجب آسانی در خواندن و درک به‌تر متن می‌شود، اما زیاده‌روی در کاربرد آن پسندیده نیست. موارد کاربرد ویرگول عبارت‌اند از:
– در جمله‌ی مرکب برای جدا کردن جمله‌ی پایه از پیرو:
احمد درس خواند، خوب نمره گرفت.
– برای جداکردن بندهای کوتاه و مستقل جمله:
فرید دی‌روز که به صنف وارد شد، کتاب‌هایش را روی میز چوکیش گذاشت، پیش صنف رفت و بدون مقدمه به تشریح درس دی‌روز شروع کرد.
– بین دو کلمه‌ی مستقل که ممکن به اشتباه به صورت اضافه خوانده شود:
به نظر استاد، جمشید دانش‌جوی با استعداد است.
– برای جداکردن بدل از کل جمله یا متن، بدل در بین دو ویرگول جای می‌گیرد:
احمدشاه مسعود، قهرمان ملی کشور، برای نگه‌بانی و پاس‌داری از کشور بسیار رنج دید و زحمت کشید.
به جای «واو» عطف (و) در بین کلمه‌ها، عبارت‌ها و بندهای جمله ویرگول گذاشته می‌شود. اما در بین کلمه و عبارت آخر «واو» عطف (و) می‌گذارند:
حقوق کودک، حقوق خانواده، حقوق جزا و حقوق اساسی شامل علم حقوق می‌شوند.
او دانش‌جویی فعال، پویا، خوش‌برخورد، زنده‌دل، با استعداد و امانت‌دار است.
– برای جداکردن اجزای تاریخ یا نشانی:
همایش بین‌المللی حقوق کودک، پنج‌شنه، ۲۲ حوتِ ۱۳۹۴ در کابل برگزار شد.
خانه‌ی شماره ۴، کوچه‌ی ۳، سرک ۱۵ وزیراکبرخان، کابل.
توضیح: نشانی درون شهری از جز به کل نوشته می‌شود.
افغانستان، کابل، سرک ۱۵ وزیراکبرخان، کوچه‌ی ۳، خانه‌ی شماره‌ی ۴.
توضیح: نشانی بیرونی و خارجی از کل به جز نوشته می‌شود.
– بین نام خانوادگی و نام در نوشتن منبع ویرگول گذاشته می‌شود:
غبار، میرغلام‌محمد
باید تاکید کرد که ویرگول در نوشتار کاربرد زیاد دارد، اما دقت و توجه لازم است‌که در کجا و چگونه باید از ویرگول استفاده کرد تا مکث‌های کوتاه در خواندن و معنای جمله رعایت شود.
نقطه‌ویرگول (؛) درنگ بلند
نقطه‌ویرگول درنگی است کوتاه‌تر از نقطه و بلندتر از ویرگول. نقطه‌ویرگول مانند دیگر نشانه‌ها چندان کاربرد زیاد و مشخصی ندارد. معمولا در بین جمله‌های گذاشته می‌شود که جمله‌ی دوم، سوم و… توضیح بر جمله‌ی نخست باشد. یا در بین اجزای جمله‌ای گذاشته می‌شود که در درون هر جز جمله، ویرگول گذاشته شده باشد. بنابراین بین اجزای جمله نقطه‌ویرگول گذاشته می‌شود تا اجزای جمله تفکیک شود. باید گفت به‌کاربردن نقطه‌ویرگول بیش‌تر ابتکاری است. در کاربرد آن دقت و توجه باید کرد.
– برای جداکردن اجزا و جمله‌های هم‌پایه که درون یک جز یا چند جز آن‌ها نشانه‌ها ویرگول به‌کار رفته باشد:
تا بیمار را صحتی کامل پدید نیاید، از خوردنی مزه نیابد؛ و حمال تا بار گران ننهاد، نیاساید؛ و مردم هزار سال…
– در پایان هر قِسم که به نوعی باهم ارتباط دارند:
چهار کَس از چهار کس به رنج یا در گریزند: قانون‌شکن از حکومت؛ جنایت‌کار از پولیس؛ مجرم از قاضی (دادگستر)؛ و دزد از نگه‌بان.
– بین اطلاعات کتاب‌شناختی دو یا چند منبع در یک پانوشت:
۱- یوسفی، ص ۵۲؛ صدیقی، ص ۹۵؛ محمودی، ص ۱۲۵.
