نویسنده: یعقوب یسنا
نشانه‌ی پرسش (؟) نشانه‌ای برای سوال
نشانه‌ی پرسش در پایان جمله‌های پرسشی به کار می‌رود و بعد از مواردی‌که دقیق نباشد و توام با حدس و گمان باشد نیز داخل کمانک () نشانه‌ی پرسش گذاشته می‌شود.
– در پایان جمله‌های پرسشی:
درس‌هایت را خواندی؟
در زبان پارسی دری لفظ‌های داریم که در آغاز جمله می‌آیند و نشان‌دهنده‌ی پرسش استند، مانند «آیا، چگونه، چطور، چرا…»:
آیا مردم به شهر رسیده‌اند؟ چطور مطالعه کردی که به این‌همه فهم و معلومات دست یافتی؟ چگونه آب است، شور یا شیرین؟ چرا خاموش استی؟
– برای افاده‌ی حدس، گمان و تردید نیز نشانه‌ی پرسش را داخل کمانک (؟) می‌گذارند:
گفته می‌شود حمله‌ی انتحاری دی‌روز ۲۵ نفر (؟) تلفات داشته است.
نشانه‌ی تعجب (!) نشانه‌ای برای تحسین، تحقیر و تعجب
نشانه‌ی تعجب در پایان جمله‌های ندایی و تعجبی وَ هم‌چنان پس از عبارات و اصواتی‌که بیان‌گر تحسین، تحقیر و استهزا و بیان‌های عاطفی باشد، گذاشته می‌شود.
– پس از کلمه‌ها و اصوات تحسین:
آفرین! زهی!
– منادا واقع‌شدن:
احمد! پیش مرو.
– برای تعجب:
چه آفتابی عالم‌تابی!
چه دختر قشنگی!
– برای تحقیر:
عجب شخص نادانی!
– برای استهزا:
هنگامی به دانش‌آموزی‌که درس نمی‌خواند بگوییم:
خیلی بچه‌ی درس‌خوانی است!
– برای امر:
به هوش باش!
دروازه را ببند!
دو نقطه (:) نشانه‌ای برای توضیح و نقل قول
دو نقطه بیش‌تر پیش از جمله‌های توضیحی‌ای‌که اقسام و انواع را بیان می‌کند و پیش از نقل قول‌ها به کار می‌رود.
– پیش از ارایه‌ی انواع و اقسام چیزها و موضوع‌ها:
علم انواع و اقسام زیادی دارد که می‌توان از این‌ها نام برد: جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، حقوق، پزشکی، ادبیات، تاریخ، فزیک و… .
– برای آغاز نقل قول مستقیم:
عبدالله عبدالله، رییس اجراییه گفت: «حکومت بسیار جدی با فساد مبارزه می‌کند».
– برای شرح و توضیح:
اعضای اوپک: ایران، عراق، عربستان… .
– برای بیان شرایط عضویت:
شرایط ثبت نام در انتخابات پارلمانی: ۲۵ سال سن؛ کارت پایان خدمت سربازی؛ حداقل درجه‌ی تحصیل لیسانس (کارشناسی) در یکی از رشته‌ها؛ و محکوم و متهم به جرم و جنایت نبودن.
– در فهرست کتاب‌شناسی بین محل نشر و نام انتشارات:
نجفی، ابوالحسن. (۱۳۷۱). غلط ننویسیم. تهران: مرکز نشر دانش‌گاهی.
– در ارجاع درون‌متنی بین سال نشر و شماره‌ی صفحه:
(شاه‌رخی، ۱۳۸۵: ۲۴)
– بین سوره و آیه در متون مقدس:
قران، بقره: ۵۵ (قران، ۲: ۵۵)
– برای جداکردن عنوان اصلی از فرعی:
چنین گفت زرتشت: کتابی برای همه‌کس و برای هیچ‌کس
– بین کلمه و معنای آن:
سوسیالیزم: جامعه‌ی اشتراکی
– برای نشان‌دادن اجزای ساعت:
ساعت ۳۲: ۴۰: ۱۱ (ساعت یازده و چهل دقیقه و سی و دو ثانیه)
– بین عنوان کناری صفحه و اصل متن:
حفظ استقلال خط: خط پارسی دری، دستور، قاعده و قواعد… دارد.
سه نقطه (…) نشانه‌ای برای حذف و تعلیق
سه نقطه در میانه و پایان متن به کار می‌رود، بیان‌گر تعلیق و حذف موضوع و موردی است‌که بنابر مصلحت و حفظ رازداری گفته نمی‌شود، یا متنی‌که بخش‌های آن خوانده نشود یا از بین رفته باشد سه نقطه در بین قلاب […] گذاشته می‌شود.
– برای نشان‌دادنِ ناتمام ماندن:
فرید ساعت، کتاب و… را از بالای میز برداشت.
– برای پرهیز از توضیح بیش‌تر و حفظ رازداری:
یادت است، من آن سخنان… را برایت گفته بودم!
– برای نشان‌دادنِ ادامه‌ی داشتنِ مقاله که بخشی از مقاله نشر شده است، اما قسمت دیگر آن در شماره‌ی بعدی روزنامه یا مجله نشر خواهد شد، سه نقطه گذاشته می‌شود.
گیومه («») نشانه‌ای برای برجسته‌سازی و نقل قول
گیومه برای نشان‌دان نقل قول مستقیم یا برجسته‌کردن کلمه، عبارت و جمله‌ای در نوشته به کار می‌رود.
– برای نشان‌دادن نقل قول مستقیم به عبارت نه به مضمون:
دی‌روز وزیر امور داخله گفت: «پنج نفر طالب در راه کابل- میدانشهر دست‌گیر شدند.»
– اصطلاحات علمی و فنی و واژه‌های مهجور و ناآشنا داخل گیومه می‌آیند:
اصطلاح «اگزیستانسیالیزم» یا «حقوق بشر» و… این اصطلاح‌ها بار نخست داخل گیومه می‌آیند تا خواننده بداند که این‌ها واژه‌های معمولی نیستند، بلکه اصطلاح استند. در صورتی‌که اصطلاحی تکرار می‌شود، تکرارهای بعدی آن داخل گیومه نمی‌آید.
– نام‌های مقاله، نام عنوان و فصلی از کتاب، نام شعر، داستان، کتاب، بیانیه، قانون، آیین‌نامه، اعلامیه، مصوبه و معاهده، فیلم، آهنگ، پایان‌نامه، برنامه‌ی تلویزیونی، نام همایش و دست‌نویس در درون متن داخل گیومه می‌آیند.
– کلمه‌ها و عبارت‌هایی‌که لحن طعن‌آمیز دارند، به معنای خاص به کار رفته‌اند یا عامیانه استند، داخل گیومه می‌آیند:
در انتخابات ریاست‌جمهوری دور سوم، ارزش «رای گوسپندی» از ارزش رای افراد بیش‌تر بود.
مردم پنج‌شیر به هر کس «بچه‌ی عموک» می‌گویند و مردم کابل به همه بچه‌ها «بچه‌ی خاله» و به همه دخترها «دختر خاله» می‌گویند.
کمانک () نشانه‌ای برای ارایه‌ی اطلاعات اضافی و توضیحی
برای کمانک هلالین و پرانتز نیز می‌گویند.
– اطلاعات اضافی و توضیحی داخل کمانک می‌آیند:
خط اوستایی (با ۴۴ نشانه‌ی نوشتاری) دقیق‌ترین خط جهان است.
– تاریخ تولد و وفات یا یک روی‌داد داخل کمانک می‌آید:
ناصر خسرو (۴۸۱- ۳۹۴ ه. ق.) بیش‌تر عمرش را در سفر گذراند.
– سال نگارش مقاله یا کتاب داخل کمانک می‌آید:
علی امیری در کتاب خواب خرد (۱۳۸۷) نوشته است… .
ارجاع دورن‌متنی داخل کمانک می‌آید:
(امیری، ۱۳۸۷: ۸۷)
– نشانه‌ی تردید (؟) بین کمانک می‌آید:
بنابر پیش‌بینی وزارت زراعت سال آینده هر ساقه‌ی گندم چهار خوشه (؟) می‌آورد.
– کوته‌نوشت نام‌ها نیز داخل گیومه می‌آید:
سازمان زحمت‌کشان افغانستان (سازا)
دو قلاب [ ]
در موارد زیر کاربرد دارد:
– سه نقطه داخل قلاب، نشانه‌ی حذف یا افتادگی متن است:
در افریقایی جنوبی […] سرانجام سیاهان حکومت را به دست گرفتند.
– مواردی را که ویراستار برای اصلاح یک متن اضافه می‌کند، داخل قلاب [ ] می‌آید.
– به جای دوهلال در درون دو هلال دیگر:
(منشور سازمان ملل متحد در ۱۳ ژوین ۱۹۴۵ [۵ جوزای ۱۳۲۴] به امضا رسید).
– بخش‌های نامعلوم مربوط به محل و تاریخ نشر در کتاب‌شناسی منابع:
کابل: انشارات سعید. [بی تا]. کابل: [بی نا]. ۱۳۶۷.
– برای توضیح‌ها و توصیف‌های نمایش‌نامه و دستورهای کارگردان:
سهراب [با ناله‌ای خفیف]: «کمی آب به من بدهید!».
خط فاصله (-) نشانه‌ی جداساز
خط فاصله گاه در آغاز و گاه در میان کلمه‌ها:
در آغاز سطر برای تقسیم اجزای یک گروه:
گیرندگان رونوشت (کاپی) نامه:
– معاونت علمی
– معاونت محصلان
– رییسان دانش‌کده‌ها
در آغاز سطرهای مکالمه‌ی اشخاص:
– بله! جناب فرید؟
– بله، من استم. بفرمایید!
– فریدون استم.
در بین جمله برای جداسازی جمله‌های متعرضه:
شهر و هرچه در آن بود- ساکنان، چهارپایان و بناها- در آتش سوختند.
– بین صفحه‌ها و تاریخ:
از صفحه‌ی ۴۲- ۳۲
ادبیات افغانستان در سال‌های ۱۳۵۷- ۱۳۴۰جنبه‌ی مبارزاتی پیدا کرد.
– بین دو مکان و دو زمان:
سرک کابل- مزار
از ماه ثور- میزان ۱۳۸۹
– بین واژه‌های مرکب اتصالی:
سیاسی – اجتماعی، فرهنگی- سیاسی و…
ممیز (/) نشانه‌ی جداساز
کاربرد ممیز عبارت است از:
– برای نشان‌دادن تاریخ‌های معادل:
۱۳۵۸ ش./ ۱۹۸۷ م.
قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی
– برای جداسازی اجزای تاریخ (روز/ ماه/ سال)
۲۵/ ۶/ ۱۳۹۵
– برای جداکردن مصرع‌های بیت:
توانا بود هرکه دانا بود/ ز دانش دل پیر برنا بود
