نویسنده: یعقوب یسنا
روش شیوه‌ی فرایند حرکت در مسیر را می‌گویند که این حرکت به نتیجه‌ای منجر شود، یعنی حرکت‌کننده را به مقصد برساند. اگر پژوهش رسیدن به یک هدف یا مقصد است، روش چگونگی رسیدن به مقصد است.
بسیار مثال ساده: یک فرد می‌خواهد بلخ برود و در کنفرانس بین‌المللی حقوق کودک اشتراک کند. اشتراک در کنفرانس بین‌المللی حقوق کودک، مقصد یا هدف است. اما رسیدن به مقصد یا هدف، نیازمند روش است. روش استفاده از ابزار و وسایل وَ چگونگی استفاده از این ابزار و وسایل است تا ما را به مقصد برساند.
مساله این‌جا این است‌که شخص چگونه به بلخ برسد؟ روش به مساله که چگونه رسیدن به مقصد باشد، پاسخ می‌دهد. یعنی اگر روش درست را انتخاب کنیم یا از به‌ترین روش استفاده کنیم، مساله‌ی چگونه رسیدن حل می‌شود و به مقصد می‌رسیم.
چند روش برای رسیدن به مزار وجود دارد: یک، روش بسیار سنتی، یعنی رفتن با پا؛ دو، روش نسبتا مدرن، یعنی رفتن با موتر؛ سه، روش مدرن‌تر، یعنی رفتن با هواپیما. هر روشی به ابزار و وسایل نیاز دارد. روش رفتن با پا، به ابزار نیاز ندارد اما محدودیت خود را دارد که دیر رسیدن است. روش رفتن با موتر، نیاز به ابزار و استفاده از این ابزار را دارد. روش رفتن با هواپیما نیاز به ابزار و استفاده از این ابزار را دارد.
بنابراین هر روشی چگونگی استفاده از ابزار را می‌طلبد. باید پژوهش گر با درک مساله و موضوع تحقیقش دست به انتخاب روش بزند. یعنی با تفاوت رشته‌های علمی، روش تحقیق تفاوت می‌کند. به طور مثال روش تحقیق از علوم ساینسی تا علوم اجتماعی فرق می‌کند.
اگر بخواهیم در باره‌ی بیماری یک گیاه تحقیق کنیم، شاید روش آزمایش‌گاهی به‌تر نتیجه بدهد، اما اگر در باره‌ی تفاوت انصاف و عدالت در ادیان تحقیق کنیم، شاید روش کتاب‌خانه‌ای نتیجه‌ی به‌تری بدهد. بنابراین روش‌گرایی در تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است.
تفاوت رشته‌های علمی در گذشته بر اساس تفاوت موضوع و هدف آن‌ها شناخته می‌شد اما ام‌روز بیش‌تر، تفاوت روش‌ها را معیار و میزان تفاوت رشته‌ها می‌دانند. دانش‌مندان به این برداشت‌اند که هیچ رشته‌ی علمی‌ای بدون روش نیست و توسعه و پیش‌رفت آن علم بسته به انتخاب درست روش تحقیق در آن رشته‌ی علمی است.
روش تحقیق و یادگیری روش‌های تحقیق در هر رشته‌ای بیش‌تر از نبوغ پژوهش گر اهمیت دارد. اگر یک پژوهش گر از روش‌های تحقیق آگاهی داشته باشد و در به‌کارگیری روش‌های تحقیق توانایی و مهارت داشته باشد؛ چگونگی استفاده از روش تحقیق، پژوهش گر را به مسیر مطمینی در تحقیق هدایت می‌کند و پژوهش گر می‌تواند به مساله و سوال‌های تحقیق پاسخ بدهد و سریع‌تر به نتیجه‌ی درستی دست یابد. یافته‌های تحقیقش نیز برای همه می‌تواند قابل اعتماد باشد، زیرا روش می‌تواند قابل ارزیابی و بررسی باشد، با بررسی روش تحقیق او می‌توان به درستی و نادرستی یافته‌های تحقیقش پی برد.
اما یافته‌هایی (گویا تحقیقی) که روش تحقیق در آن‌ها مشخص نیستند، نمی‌توان قبول کرد و حتا نمی‌توان درستی و نادرستی آن یافته‌ها را بررسی کرد، زیرا روش ندارند که روش آن‌ها بررسی شوند. بنابراین روش تحقیق در تحقیق از اهمیت خاص و فوقالعاده‌ای برخوردار است. حتا می‌توان گفت تحقیق بدون روش، ناممکن است و اعتبار علمی ندارد.
«روش تحقیق مجموعه‌ای از شیوه‌ها و تدابیری است‌که برای یافتن پاسخ‌های درست به پرسش‌های علمی و دست‌یافتن به حقیقت در علوم به کار گرفته می‌شود. این مجموعه شامل کسب مهارت‌های لازم برای استفاده‌ی ابزارهای تحقیق نیز است تا نتیجه به دست بیاید و به هدف برسیم.»
«روش تحقیق مجموعه‌ای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر (قابل اطمینان) و نظام‌یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دست‌یابی به راه‌حل مشکلات است.»
چنان‌که عرض شد شیوه‌های تحقیق در علوم تفاوت می‌کند. دانش‌مندان رشته‌های علمی بنابر تشخیص رشته و درک مساله، روش تحقیق را انتخاب می‌کنند. روش تحقیق شامل مجموعه‌ای از راه‌کارها و ابزارها است. اما یکی از این راه‌کارها که معمولا پژوهش گران حتما با آن درگیر می‌شوند، چگونگی روش گردآوری اطلاعات در باره‌ی موضوع تحقیق است.
در کل روش تحقیق شامل سه بخش می‌شود: چگونگی روش گردآوری اطلاعات؛ چگونگی روش تجزیه و تحلیل اطلاعات؛ و چگونگی استفاده از ابزار برای گردآوری اطلاعات و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات.
چگونگی استفاده از ابزار، شامل استفاده از نرم‌ابزارها و اپلیکشن‌های کمپیوتری و انترنتی نیز می‌شود که ام‌روز در روش تحقیق یادگیری آن اهمیت دارد. به چگونگی روش گردآوری اطلاعات در این فصل و به چگونگی روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در فصل «آشنایی با اصطلاحات تحقیق» پرداخته می‌شود.
چگونگی شیوه‌ی گردآوری اطلاعات در هر رشته‌ی علمی می‌تواند تفاوت کند. در ضمنِ این‌که نوعیت تحقیق چیست، چگونگی روش گردآوری اطلاعات نیز تفاوت می‌کند. چند نوع روش گردآوری اطلاعات، که بیش‌تر جنبه‌ی عمومی دارد به صورت فشرده معرفی می‌شود.
