نویسنده: حمید اسلمی
پنجمین نشست از سلسله نشست‌های فرمت مسکو در شهر قازان جمهوری تاتارستان روسیه با شرکت نمایندگانی از کشورهای همسایه‌ی افغانستان و با اشتراک وزیر خارجه‌ی گروه طالبان برگزار شده است. برخلاف نشست پارسال، امسال امیرخان متقی وزیر خارجه‌ی طالبان به نمایندگی از این گروه، در این نشست شرکت کرده و به بیان مواضع دولتش در مورد افغانستان پرداخته است.
براساس سخنان ضمیر کابلوف، نماینده ویژه‌ی روسیه برای افغانستان، عمده‌ترین دستور کار این نشست، بحث در مورد ایجاد حکومت همه‌شمول در افغانستان بود. آقای کابلوف بارها در گفت‌وگو با رسانه‌های روسی تاکید کرده است که حکومت همه‌شمول از نگاه آن‌ها حکومتی است که در آن نمایندگان همه اقوام حضور داشته باشند. او هم‌چنین گفته است در این نشست باوجود این‌که از طالبان دعوت‌شده، اما در مورد به رسمیت‌شناختن این گروه، بحث نمی‌شود.
حضور نماینده‌ی طالبان در این نشست با اعتراض گروه‌های مدنی و به‌ویژه زنان افغانستان مواجه شده و آن‌ها این نشست را گامی در راستای به رسمیت‌شناخته شدن گروه طالبان دانسته‌اند.
واقعیت این است که این اعتراض‌ها بعید است که عملاً در سیاست‌گذاری‌های کشورهای همسایه‌ی افغانستان در مورد افغانستان تغییری ایجاد کند. مسایلی چون حقوق بشر و حقوق زنان در هیچ‌یک از کشورهای همسایه «مساله» نیست. چیزی که آن‌ها می‌خواهند، تضمین عملی طالبان به خواسته‌های آن‌ها و رعایت منافع ملی آن‌ها از سوی این گروه است. موضوعاتی چون حقوق زنان و آزادی‌های مدنی در افغانستان هیچ اهمیتی برای آن‌ها ندارد. اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق تمامی کشورهایی که در نشست فرمت مسکو شرکت کرده‌اند، خود از سوی نهادهای جهانی متهم به نقض حقوق بشر و سرکوب مخالفان سیاسی و عقیدتی خودشان هستند.
نکته‌ی دیگر تحرکات هم‌زمان مخالفان طالبان در خارج از کشور و تلاش برای به حاشیه‌کشانیدن این نشست و در نتیجه جلب‌توجه جهانی به‌سوی خویشتن‌اند. احمد مسعود رهبر جبهه‌ی مقاومت به فرانسه سفر کرده و مصاحبه‌هایی با نشریات خارجی انجام داده است. او گفته که حاضر نیست با طالبان مذاکره کند و شرط حضورش در افغانستان را انتخابات آزاد عنوان کرده است. مشخص نیست که احمد مسعود چقدر کشورهای جهان را مجاب به حمایت از جبهه‌ی مقاومت خواهد کرد. استمرار ظلم آشکار طالبان بر مردم کشور، اذهان مردم و حکومت‌های اروپایی را از طالبان دور خواهد کرد، اما نبود آلترناتیو قوی به‌جای طالبان و رها شدن دوباره‌ی افغانستان در یک هرج‌ومرج دیگر، آن‌ها را دچار تردید خواهد کرد. این به دوش جبهه‌ی مقاومت است تا توانایی‌های خود را مقاومت علیه طالبان و حذف آن‌ها از صحنه اثبات کند.
طالبان هم در این میان بی‌کار ننشسته‌اند. آن‌ها از ناکامی‌های حکومت پیشین کمال استفاده را برده و حکومت فاسد غنی را نمونه‌ی عینی یک «حکومت فراگیر» در افغانستان معرفی می‌کنند. طالبان تلاش می‌کنند کشورهای همسایه و جهان را قانع کنند که حکومت فراگیر در افغانستان همان حکومت غنی و عبدالله است. از این‌رو، تشکیل چنین حکومتی برای افغانستان هیچ سودی نداشته، بلکه کشور را به‌سوی هرج‌ومرج سوق می‌دهد. استدلال طالبان به‌طور واضحی مغالطه‌آمیز است. در یک کشور متکثر و چند قومیتی‌ای مثل افغانستان، ایجاد یک حکومت تک‌قومی مثل طالبان کنونی، مفهومی جز استبداد و آغاز شعله‌ورشدن نفرت‌های قومی ندارد. اگرچند طالبان با حربه‌ی دین و فریفتن مردم افغانستان با شعایر دینی تلاش می‌کنند که این موضوع را فرعی جلوه دهند، اما اکنون برکسی پوشیده نیست که نیت این گروه فقط سلطه‌ی قومی زیر سایه‌ی شعایر دینی و اسلامی است.
حضور معنادار سراج‌الدین حقانی در پنج‌شیر هم‌زمان با نشست فرمت مسکو و فعالیت‌های احمد مسعود در اروپا، از چشم افرادی که مسایل افغانستان را دنبال می‌کنند، پوشیده نماند. وزیر داخله‌ی طالبان با انتخاب زمان و مکان این سفر خویش، می‌خواهد به جهانیان نشان دهد که مخالفان حکومت آن‌ها ناتوان‌تر از آنی هستند که خود را به نمایش می‌گذارند. سراج‌الدین حقانی در سخن‌رانی خود از مقاومت دلیرانه‌ی پنج‌شیر مقابل نیروهای شوروی یادکرد و مردم این خطه را ستود. این تمجید او از پنج‌شیر به نیت تعریف از این مردم نبود، بلکه آقای حقانی خواسته است به جهانیان نشان دهد که دژ تسخیرناپذیر افغانستان که هیچ نیرویی نتوانسته بود آن را بگشاید، اکنون در اختیار این گروه است و با سلطه‌ی طالبان بر تمامی افغانستان، نیروهای مخالفان دیگر توانایی هیچ تحرکی را ندارند.
نشست فرمت مسکو و عکس دسته‌جمعی شرکت‌کنندگان در آن با حضور امیرخان متقی، برای طالبان فرصت تبلیغاتی خوبی را فراهم کرده است. اما آن‌ها تا هنوز به هدف نخست خود که همانا به رسمیت‌شناخته‌شدن این گروه از سوی کشورهای همسایه باشد، نزدیک نشده‌اند. کشورهای همسایه‌ی افغانستان بر روی همه‌شمول بودن حکومت و رضایت اقوام مختلف افغانستان از حکومت مرکزی تا هنوز تاکید داشته‌اند.
به نظر می‌رسد که مخالفان طالبان از این فرصت به‌دست‌آمده تا این‌جای کار به‌خوبی نتوانسته‌اند استفاده کنند. جبهه‌ی مقاومت نیاز به یک تلاش جدی و موثر برای نشان‌دادن خود به جهانیان و جلب اعتماد آن‌ها دارد. این کار نیاز به تلاش و قدرت‌نمایی چه در سطح نظامی و چه در حوزه‌ی دیپلماتیک دارد. نخستین کاری که باید در این راستا ایجاد شود، انسجام و یک‌پارچگی رهبران این جریان است، موضوعی که تا هنوز به‌وضوح مشاهده نشده است.
