درآمد
کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان یا (UNHCR) یک نهاد معتبر و مدافع حقوق پناهندگان در سرتاسر جهان است. پس از خروج امریکا و به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تعداد زیادی از افغانستانی‌های آسیب‌پذیر به کشورهای منطقه، به‌ویژه به ایران و پاکستان مهاجر یا پناهنده شدند. طبق آمار حکومت پاکستان، هم‌اکنون ۴.۴ میلیون افغانستانی در این کشور حضور دارد که از آن جمله ۱.۷ میلیون فاقد اسناد معتبر هستند. در تازه‌ترین مورد، حکومت پاکستان برای ۱.۷ میلیون افغانستانی التیماتیوم صادر کرده است که تا ۱ نوامبر ۲۰۲۳ از خاک این کشور بیرون شده در غیر آن با برخورد قانونی مواجه می‌شوند. اکنون پرسش اصلی این است که چرا کمیساری عالی سازمان ملل متحد طبق اصول و مقررات سازمانی به چالش‌های مهاجرین/پناهندگان رسیدگی نمی‌کند؟
حکومت موقت پاکستان و طرح اخراج مهاجرین
پاکستان به کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان (۱۹۵۱) و پروتکل (۱۹۶۷) به ترتیب در سال‌های ۱۹۷۳ و ۲۰۱۱ محلق شد. این کشور از چهل‌سال به این‌طرف میزبان میلیون‌ها مهاجر و پناهنده‌ی افغانستانی بوده و رفتار حکومت آن با مهاجرین و پناهندگان در نوسان بوده است. در تازه‌ترین اقدام، حکومت موقت این کشور تصمیم گرفته است تا از میان ۴.۴ میلیون افغانستانی که در این کشور زندگی می‌کنند، ۱.۷ میلیون آن را از ۱ نوامبر ۲۰۲۳ به بعد اخراج کند. طبق ادعای حکومت پاکستان، این ۱.۷ میلیون افغانستانی فاقد سند (پاسپورت، ویزه و یا هم کارت کمیساری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان است). اما مشکل اکثر پناهندگان (پناهنده از این خاطر که تعداد زیادی از افراد و اشخاص بعد از سقوط کابل به دست طالبان، به پاکستان مهاجرت کرده و ثبت کمیساری عالی سازمان ملل متحد اند تا به عنوان پناهنده شناخته شوند، مگر تا هنوز مدرک معتبری به آن‌ها اعطا نشده است) این است که کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان با حکومت پاکستان بنابر عوامل پنهانی و پیچیده‌ای که اغلب بُعد سیاسی دارد، از دوسال به این طرف مشکل بوجود آمده و حکومت پاکستان به این نهاد اجازه‌ی اعطای سند پناهدگی نمی‌دهد (به استثنای یک ورق کوچک با شماره‌ی ثبت که از دید پولیس فاقد اعتبار حقوقی است). با این وجود، باید گفت که حکومت پاکستان در گذشته‌ها نیز رفتار ضد انسانی با مهاجرین و پناهندگان داشته است. برای نمونه، در د‌هه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ میلادی هرگاه حکومت پاکستان از جامعه‌ی جهانی خواسته‌ای داشته بر مهاجرین اعمال فشار کرده است. با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاسی حاکم در پاکستان، به نظر می‌رسد که حکومت این کشور این بار نیز خواسته‌ای از جامعه‌ی جهانی و سازمان ملل متحد داشته باشد. در گام نخست ممکن است از جامعه‌ی جهانی برای مبارزه با تروریسم پول طلب کند و از سازمان ملل متحد نیز در ازای هر مهاجر پول بیش‌تر بگیرد.
نقش کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان
در حال حاضر، هزاران شهروند افغانستان از ترس انتقام‌جویی طالبان به پاکستان فرار کرده و منتظر انتقال به کشورهای خارجی اند. مگر تعداد زیادی هنوز هم مجبور هستند زمان بیش‌تری را در پاکستان سپری کنند تا روند پذیریش آن‌ها در کشور پذیرنده به اتمام برسد. هم اکنون در پاکستان سه دسته از افغانستانی‌ها زندگی می‌کند. نخست، آن‌هایی که سال‌ها قبل به این کشور مهاجرت کرده و دارای سند معتبر هستند. دوم، آن‌هایی که بدون اسناد و از راه‌های غیرقانونی در این کشور به سر می‌بردند اما ثبت کمیساری عالی سازمان ملل هستند (از دید پولیس پاکستان این سند اعتبار حقوقی ندارد و باید شخص مهاجر سند نهایی که دارای مهر و امضاء مقامات کمیساری عالی سازمان ملل است، باشد)، و سوم، تعداد از مهاجرین که دارای پاسپورت و ویزه هستند اما هم‌زمان ثبت کمیساری عالی سازمان ملل نیز هستند، اما تا هنوز سند متعبری از این نهاد به دست نیاورده اند. طبق اعلام حکومت پاکستان، تمام افغانستانی‌های که دارای سند معتبر نیستند (مهاجرین فاقد اسناد و آن‌هایی که ویزه شان تمام شده) به افغانستان بازگشت داده می‌شوند. اگر به شکل واقع‌بینانه به مشکل مهاجرین نگاه شود، دیده خواهد شد که مسوول وضعیت بد مهاجرین، کمیساری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان است. در این خصوص با ۲۰ تن از افغانستانی‌هایی که هر یک حدود یک یا دوسال قبل به پاکستان فرار کرده‌اند مصاحبه کرده‌ام. به نقل از مصاحبه شوندگان «پس از چندین بار تماس موفق شدیم تا با دفتر شارپ وصل شویم و زمان مصاحبه به دست آوریم، این ابتدای کار است. زیرا پس از این باید چندین مصاحبه انجام داد تا سند معتبر اعطا شود.» اکثر مصاحبه‌شوندگان می‌گویند که با سپری نمودن سه مصاحبه هنوز هم سند معتبر به دست نیاوردیم. بگومگوهایی که از کمیساری عالی سازمان ملل به گوش می‌رسد حاکی از آن است که حکومت پاکستان در ازای هر مهاجر از این نهاد حدود ۵۰۰ دالر امریکایی طلب کرده، چیزی که قابل قبول مقامات این نهاد نیست و این امر باعث شده تا به مهاجرین سند معتبر اعطا نشود.
نتیجه‌گیری
با وجود آن‌که حکومت پاکستان یکی از کشورهای امضاکننده‌ی کنوانسیون ۱۹۵۱ است، اما اقدام اخیر حکومت این کشور خلاف نرم‌ها و موازین حقوق بین‌الملل و سازمان ملل متحد است. حکومت موقت پاکستان مصمم است که پس از ۱ نوامبر ۲۰۲۳ حدود ۱.۷ میلیون مهاجر افغانستانی را که فاقد سند معتبر هستند، اخراج کند. این درحالیست که کشیدگی میان حکومت پاکستان با کمیساری عالی سازمان ملل متحد (گفته می‌شود که حکومت پاکستان به ازای هر مهاجر حدود ۵۰۰ دالر امریکایی از کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان مطالبه دارد) باعث شده است که مهاجرین از ماه‌ها قبل تاکنون منتظر دریافت سند معتبر باشند. اما هیچ اقدام موثری از سوی کمیساری عالی سازمان ملل انجام نشده و این امر مهاجرین را با درد سرهایی مواجه ساخته است. نظر به مصاحبه‌ای که انجام شد، تعداد زیادی از مهاجر حتا آن‌هایی که در نخستین روزهای پس از سقوط وارد پاکستان شده اند و دارای اسناد معتبر مبنی بر این‌که در خطر قرار دارند به این نهاد مراجعه کرده، مگر تا هنوز سند معتبری به دست نیاورده‌اند.
