نویسنده: شیون شرق
ملا فرزند محمد لطیف نویسنده‌ی گم‌نام پنج‌شیر است‌که در سال ۱۲۸۲ ه.ق کتاب «راه‌نمای طبیان» را از زبان هندی به‌پارسی برگردان نموده است. این کتاب از زمره‌ی قدیم‌ترین کتاب‌ها در بخش پزشکی گیاهی در افغان‌ستان به‌شمار می‌رود که از آن استفاده شده و از راه‌نمایی‌هایش کار گرفته‌اند و دارو تجویز کرده‌اند.
ملامحمد حنیف از ده‌کده‌ی شانیز، شهرستان پریان پنج‌شیر است. او تعلیمات اولی و مروجه‌ی زمانه‌ی خود را در دبستان شهرستان‌اش آموخته است و پسان برای تمام‌ساختن آموزش و تعلیم خود به هندوستان رفته است. آن‌جا تحصیلات خود را در مدرسه‌ی دیوبند به اتمام رسانیده و در کنار به زبان‌های تازی-عربی و هندی تسلط یافته است. او پس از یادگیری زبان هندی دست به‌کار شده کتاب «راه‌نمای طبیبان» نوشته‌ای دانش‌مند نام‌دار محمد ماه بن حکم شیخ ولی‌الله بن محمد الف را به‌پارسی ترجمه نموده است. محمد ماه از سیال‌کوت هند است.
ره‌نمای طبیبان، از دیرینه‌ترین کتاب‌های است‌که در طبابت در آن زمان از زبان هندی به‌پارسی برگردان شده و مورد پسند خواننده‌ها و پزشکان به‌ویژه پزشکان گیاهی و گیاه‌شناسان قرار گرفته است.
راه‌نمای طبیبان، ۶۵۳ ورق دارد و مشتمل به‌چند فصل می‌باشد. خط قدیم‌ترین نسخه‌ی آن خط نستعلیق است و با قلم دستی ترجمه‌شده است. از وقت ترجمه‌ی آن تا کنون، زمانه‌ی زیادی سپری شده اما زیبایی خط آن هنوزم پابرجا است، نشده که محو شود یا به‌گونه‌ی نیمه‌تمام خط‌ها رنگ ببازند. بلکه به‌شکل سابق با اندکی تحویل ثابت استند و خودنمایی می‌کنند. چیزی مهم‌تر این است‌که ورق به ورق کتاب از سوی حکومت وقت «مهر سنگی» شده است و نشانه‌ی مهر پا برجا بوده و در کنج پایینی برگه‌ها نمایان است. اگر چند این کتاب در مرور زمان پیش اشخاص مختلف نگه‌داری شده و به حکومت و یا موزیم سپرده نشده، لیکن در حفظش احتیاط شده است و نگذاشته‌اند خراب شود و یا ناپدید شود.
ملامحمد حنیف پس از آن‌که از هند به افغان‌ستان برگشته کتاب ره‌نمای طبیبان را به سلطان‌محمد خان فرزند محمد شاه، حاکم و نماینده‌ی محلی حکومت در پنج‌شیر تقدیم نموده است و حاکم با چهره‌ی گشاده و روی باز آن را پذیرفته و ملامحمد حنیف را مورد تحسین قرار داده است.
وقتی که کتاب را به‌حاکم می‌سپارد، در برگه‌ی تقدیم خط می‌نویسد که چنین است: «نوشته بماند سیاه بر سفید / نویسنده را نیست از خود امید/ من نوشتم صرف کردم روزگار/ من برفتم خط بماند یادگار… این کتاب به‌دست فقیر و حقیر بنده‌ی پر‌تقصیر، خاک پای دوستان محمد حنیف فرزند محمد لطیف خدمت دربار عالی‌جناب، سلطان محمدخان، دارای حشمت و شوکت ساکن پنج‌شیر، تقدیم است و باید گفت کتاب به‌تاریخ شهر ربیع‌الاول، به روز سه‌شنبه وقت نیم روز تمام یافته است.» (ورق ۲)
این کتاب در آن زمان که سال ۱۲۸۲ بود تکمیل شده بود. در ورق‌های این کتاب که کنون در دست‌رس است «مهر-نشان سنگی » حکومت وقت هک شده است. این مهر تاییدی حکومت بوده. در اصل کتاب، بعد از رفتن حاکم، بدست بزرگان پنج‌شیر می‌افتد و دست به‌دست می‌شود. بار آخر به‌دست ملا ولی از ده‌کده‌ی تل-پریان پنج‌شیر قرار گرفته است؛ دوباره پس از وفات او به‌دست مولوی جیلان از ده‌کده‌ی دشت ریوت-حصه اول پنج‌شیر رسیده و تاکنون نزد وی موجود است و از آن استفاد می‌شده/می‌شود. مولوی جیلان از گفته‌ها و ره‌نمایی‌های پژشکی گیاهی کتاب «راه‌نمای طبیبان» بهره می‌گیرد و برای بیماران که نزد وی مراجعه می‌کنند تجویز می‌کند. در این کتاب، بحث چگونگی استفاده از گیاه‌های طبیعی، انواع گیاه‌های مفید، گیاه‌های نامفید و چگونگی شناختن آن‌ها بیش‌تر داغ است و از گفته‌هایش استفاده می‌شود. تاهنوز دو سده از ترجمه‌ی این کتاب می‌گذرد، از گفته‌ها و راه‌نمایی‌هایش کار گرفته می‌شود و برای بیماران نسخه تجویز می‌گردد. این کتاب هنوز هم نزد مولوی جیلان است و او گفته است‌که تعدادی از برگه‌هایش رنگ باخته؛ البته از آب باران آسیب دیده است. ریاست آموزش و پرورش استان پنج‌شیر در سال‌های پسین یک باب دبستان به‌نام «ملاحنیف» ایجاد نموده تا قدردانی‌ای از کارکرد تاریخی او کرده باشد.
