نویسنده: ظریف یزدان پرست
در چند هفته گذشته مقالاتی درباره هویت تاجیکان، زبان پارسی، خراسان، اسلام و امام‌های بزرگ و مهم اهل تسنن نگاشتم. امروز قصد دارم این شش محدث بزرگ و فخر تاجیکان و جهان اسلام را بصورت مختصر معرفی و به بررسی جایگاه، خدمات، آثار آن‌ها و پیوند تاریخی و فرهنگی این محدثین با زبان پارسی و خراسان بپردازم.
یک، امام بخاری (رحمه‌الله علیه): امام محمد بن اسماعیل بخاری، محدث بزرگ اهل سنت و صاحب کتاب صحیح بخاری، یکی از معتبرترین منابع حدیث نزد مسلمانان است. او که در بخارا (یکی از شهرهای مهم خراسان) به دنیا آمد، با سفرهای گسترده به مناطق مختلف، هزاران حدیث گردآوری کرد. امام بخاری به دلیل تسلط به زبان پارسی و فرهنگ خراسانی، نقشی مهم در انتقال و حفظ معارف اسلامی در این منطقه ایفا کرد. صحیح بخاری نه تنها به عنوان یک مرجع دینی، بلکه به عنوان نمادی از پیوند فرهنگی و علمی میان خراسان و جهان اسلام شناخته می‌شود.
دو امام مسلم (رحمه‌الله علیه): امام مسلم بن حجاج نیشاپوری، محدث دیگری از منطقه خراسان، نویسنده صحیح مسلم است. این کتاب نیز یکی از صحه سته و از معتبرترین کتب حدیث به شمار می‌رود. امام مسلم در نیشاپور به دنیا آمد و بخشی از زندگی‌اش را در این شهر گذراند. زبان پارسی و تمدن خراسانی در شکل‌دهی به تفکر و روش حدیثی امام مسلم نقشی اساسی داشت و آثار او از جمله صحیح مسلم از بزرگترین دستاوردهای علمی این منطقه به شمار می‌روند.
سه، امام ترمذی (رحمه‌الله علیه): امام ترمذی، اهل ترمذ (شهری در خراسان بزرگ)، با تألیف کتاب سنن ترمذی جایگاه خاصی در میان محدثین اهل سنت دارد. آثار او نه تنها در میان اهل تسنن؛ بلکه در تاریخ علمی و فرهنگی خراسان و زبان پارسی نیز جایگاهی ویژه دارند. امام ترمذی با دقت در جمع‌آوری و تحلیل احادیث، سهم بزرگی در تثبیت اصول حدیث داشت و خدمات او در توسعه معارف اسلامی غیرقابل انکار است.
چار، امام نسائی (رحمه‌الله علیه): امام احمد بن شعیب نسائی، نویسنده کتاب سنن نسائی، اهل نسا، یکی دیگر از شهرهای خراسان بزرگ، بود. او نیز همچون دیگر محدثین خراسانی، به گردآوری و تحلیل احادیث پرداخت و کتابش به عنوان یکی از صحاح سته نزد مسلمانان اهل سنت شناخته می‌شود. زبان پارسی و فرهنگ خراسان در تفکر و تألیف امام نسائی اثری عمیق داشته و خدمات او به علوم اسلامی همواره مورد توجه بوده است.
پنج، امام ابوداود (رحمه‌الله علیه): امام ابوداود سجستانی، اهل سیستان (شهری در خراسان)، نویسنده کتاب سنن ابوداود، یکی دیگر از محدثین بزرگ اهل سنت است. تألیفات او که به زبان عربی نوشته شده‌اند، پیوند عمیقی با زبان پارسی و فرهنگ خراسان دارند، زیرا او در محیط خراسانی به فراگیری و تحلیل احادیث پرداخت و آثارش نیز به عنوان بخش مهمی از میراث علمی این منطقه شناخته می‌شوند.
شش، امام ابن ماجه (رحمه‌الله علیه): امام محمد بن یزید بن ماجه قزوینی، نویسنده کتاب سنن ابن ماجه، یکی دیگر از محدثین برجسته اهل سنت است که هرچند اهل قزوین بود، اما آثارش ارتباط قوی با میراث فرهنگی و علمی خراسان و زبان پارسی دارد. خدمات ابن ماجه در علوم حدیث جایگاه والایی دارد و آثارش به عنوان بخشی از منابع اسلامی در این منطقه تأثیرگذار بوده است.
پیوند فرهنگی و زبانی این شش محدث بزرگ اهل سنت، که تمام این بزرگان ریشه در خراسان و تاجیکان دارند، با آثار و خدمات خود نقش مهمی در توسعه و حفظ معارف اسلامی داشته‌اند. بسیاری از آن‌ها در محیط فرهنگی خراسان به فراگیری علوم پرداختند و زبان پارسی، به عنوان یکی از زبان‌های رایج این منطقه، تأثیر عمیقی بر کارهای علمی آن‌ها داشته است. پیوند بین این محدثین و خراسان، نه تنها در آثار حدیثی آن‌ها؛ بلکه در انتقال دانش اسلامی به زبان پارسی و تقویت هویت فرهنگی این منطقه نمود پیدا می‌کند.
تداوم این پیوندها، نشان‌دهنده عمق تأثیر متقابل زبان و فرهنگ خراسانی و اسلام در طی قرون است. این منطقه، که همواره محل تولد و فعالیت بزرگانی چون امام بخاری، امام ترمذی، امام ابن ماجه، امام مسلم، امام ابوداود و امام نسایی بوده، نقشی اساسی در حفظ و گسترش معارف اسلامی ایفا کرده است.
امام ابوحنیفه(رح)؛ تاجیکی‌که بنیانگذار فقه حنفی شد
امام ابوداوود؛ تاجیکی‌که مؤلف «سنن ابوداوود» شد
امام ابن ماجه (رح)؛ محدث بزرگ اسلامی
