ظریف یزدان پرست
رریکی از مهم‌ترین حافظان و مروجان زبان و فرهنگ پارسی در دوران اولیه اسلام به شمار می‌آید. او در حدود سال ۱۰۶ هجری در خراسان زاده شد و به‌واسطه نبوغ و تلاش خود توانست در دوران خلافت عباسی به شهرت فراوانی دست یابد و آثار و میراث ادبی مهمی از خود به‌جا بگذارد که تاکنون در تاریخ ادبیات جهان اسلام ماندگار است (ابن ندیم، الفهرست، ۱۴۰-۱۴۵).
ابن مقفع و احیای هویت تاجیکان و فرهنگ فارسی
ابن مقفع با ترجمه آثار مهم پارسی به عربی، نقشی بی‌بدیل در انتقال و حفظ میراث فرهنگی و فکری ایران باستان داشت. وی با ترجمه کتاب‌های برجسته‌ای نظیر کلیله و دمنه و خدای‌نامه، توانست به بازنمایی اصول و حکمت‌های کهن ایران باستان کمک کند و با معرفی این آموزه‌ها به جهان اسلام، راه را برای درک عمیق‌تر و کامل‌تر از فرهنگ و تفکر ایرانی هموار سازد. او با این آثار، ارزش‌ها و آموزه‌های عمیق فرهنگ پارسی را به مسلمانان و خراسانیان نشان داد و به نوعی در احیای هویت تاجیکان و پارسی‌زبانان نقش اساسی ایفا کرد (یاحقی، تاریخ ادبیات فارسی، ۱۱۲-۱۱۷).
کلیله و دمنه؛ تلفیقی از حکمت آریایی و اسلامی
کلیله و دمنه، که ابن مقفع آن را از زبان پهلوی به عربی ترجمه کرد، اثری است که بیش از یک کتاب داستان، مجموعه‌ای از حکمت‌های عملی و فلسفی است. این اثر که به شیوه‌ای ساده و در قالب داستان‌های حیوانات نگارش یافته، در زمان خود یکی از شاهکارهای ادبی به شمار می‌رفت و هنوز هم در میان متون برجسته اسلامی و پارسی جایگاه ویژه‌ای دارد. ترجمه ابن مقفع از کلیله و دمنه، نقش عمده‌ای در ارتقای هویت فرهنگی تاجیکان و پارسی‌زبانان ایفا کرد و به حفظ و اشاعه فرهنگ آریایی در دوران عباسی کمک کرد (دین‌شناس، مقدمه‌ای بر کلیله و دمنه، ۳۲-۳۶).
نگاه فلسفی-اجتماعی این مقفع به زبان وفرهنگ فارسی
ابن مقفع به زبان و فرهنگ پارسی به عنوان ابزاری برای انتقال دانش و معرفت نگریست و در آثارش بارها به ارزش و اهمیت این زبان در میان مردمان خراسان و دیگر پارسی‌زبانان اشاره کرده است. او با اصرار بر ترجمه متون پارسی به عربی، نه تنها زمینه را برای درک عمیق‌تر از مفاهیم اخلاقی، سیاسی و اجتماعی فرهنگ پارسی فراهم کرد، بلکه باعث شد تا خراسانیان به ارزش‌های فرهنگی و هویتی خود بیشتر اهمیت بدهند و آن را از گزند زوال و نابودی حفظ کنند (ابن مقفع، رساله فی الصحابه، ۷۰-۷۵).
تاجیکان؛ نگهبانان میراث فکری ابن مقفع
ابن مقفع با توجه به تلاش‌های خود در زمینه انتقال میراث فرهنگی و ادبی ایران کهن به زبان عربی، توانست نقش مهمی در رشد و تقویت هویت تاجیکان ایفا کند. او که خود از زادگاه خراسان برخاسته بود، با اصرار بر انتقال ارزش‌های فرهنگی پارسی، به تاجیکان و پارسی‌زبانان این فرصت را داد تا همواره به هویت و تاریخ خود افتخار کنند. به همین دلیل، اندیشه‌ها و آموزه‌های او در خراسان مورد توجه و تکریم فراوان قرار گرفت و به‌طور غیرمستقیم در تقویت هویت تاجیکی و حفظ زبان پارسی مؤثر بود (پارس‌دوست، نقش ابن مقفع در فرهنگ خراسان، ۹۱-۹۶).
سرانجام ابن مقفع و تأثیر او بر اندیشه اسلامی
ابن مقفع به دلیل روحیه انتقادی و تلاش‌های فرهنگی‌اش، سرانجام با خشم برخی از مخالفانش روبه‌رو شد و در اوج جوانی به‌دست حاکمان عباسی کشته شد. با این حال، میراث وی از جمله ترجمه‌ها و آثار مکتوب او همچنان به عنوان یکی از منابع ارزشمند فرهنگی و ادبی باقی مانده است. میراث ابن مقفع، تأثیری ژرف بر تفکر اسلامی، عربی و پارسی‌زبانان خراسان داشته و این امر نشان از عمق ارتباط او با فرهنگ و هویت تاجیکان و زبان پارسی دارد (ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲۴۰-۲۴۵).
جمع‌بندی
ابن مقفع یکی از چهره‌های برجسته ادبی و فرهنگی خراسان زمین است که با ترجمه‌ها و آثار خود توانست پلی میان فرهنگ پارسی و اندیشه اسلامی ایجاد کند. وی با تأکید بر حفظ و انتقال ارزش‌های فرهنگی ایران و خراسان به جهان اسلام، نقشی مهم در تقویت هویت تاجیکی و زبان پارسی ایفا کرد. میراث او، امروز همچنان الهام‌بخش ادیبان و متفکران پارسی‌زبان است و یادآور افتخار فرهنگی مردمان خراسان و تاجیکان به تاریخ و فرهنگ پارسی است.
