ظریف یزدان پرست
ابومسلم خراسانی، یکی از شخصیت‌های محوری تاریخ خراسان، در دوران حکومت امویان و عباسیان نقشی اساسی در حمایت از زبان پارسی و هویت خراسانی ایفا کرد. او در شرایطی که زبان عربی به‌عنوان زبان رسمی و غالب خلافت، بر فرهنگ‌ها و زبان‌های بومی منطقه سایه انداخته بود، به پاسداری از زبان پارسی پرداخت و با قیام خود علیه امویان، پیامی عمیق از ایستادگی فرهنگی و زبانی را برای ایرانیان و مردم خراسان به همراه داشت. این مقاله به نقش ابو مسلم در حفظ زبان پارسی و جلوگیری از سلطه کامل زبان عربی می‌پردازد.
تسلط زبان عربی و بحران هویت فرهنگی خراسانیان
پس از ورود اسلام به پارس و خراسان تأسیس حکومت‌های عرب‌محور در منطقه، زبان عربی به تدریج به زبان رسمی و اداری تبدیل شد و استفاده از زبان پارسی‌دری در بسیاری از بخش‌های حکومتی و آموزشی ممنوع شد. این امر منجر به بحران هویت فرهنگی در میان مردم شد و بسیاری از متون ارزشمند به زبان پارسی در معرض نابودی قرار گرفت. در این شرایط، ابو مسلم خراسانی با آگاهی از اهمیت زبان به‌عنوان ستون هویت ملی، به مبارزه‌ای گسترده پرداخت تا زبان پارسی را در برابر این سلطه فرهنگی حفظ کند (بلاذری، فتوح البلدان، ۱۷۵-۱۷۸).
قیام ابومسلم؛ رستاخیز فرهنگ و زبان فارسی
ابو مسلم خراسانی با استفاده از نفوذ و محبوبیت خود در میان مردم خراسان، قیامی را علیه خلافت اموی برپا کرد که در نهایت به سقوط این حکومت و استقرار خلافت عباسی انجامید. گرچه عباسیان نیز زبان عربی را به‌عنوان زبان رسمی خلافت نگاه داشتند، قیام ابو مسلم سبب شد که پارسی‌زبانان خراسان و دیگر نقاط قدرت و اعتماد به نفس بیشتری برای زنده نگه‌داشتن زبان خود پیدا کنند. او با این قیام، بذر هویت فرهنگی و زبانی خراسانیان را دوباره زنده کرد و خراسان را به کانونی برای بازگشت به زبان پارسی تبدیل نمود (ابن خلدون، المقدمه، ۲۵۴-۲۵۷).
حمایت از نخبگان فارسی زبان
ابو مسلم با پشتیبانی از دانشمندان، شاعران و نخبگان پارسی‌زبان خراسان، بستری را فراهم آورد که این افراد بتوانند آزادانه به زبان مادری خود سخن بگویند و آثار خود را به زبان پارسی به نگارش درآورند. این پشتیبانی از نخبگان فرهنگی و ادبی، موجب شد تا خراسان به‌عنوان یکی از مراکز اصلی نگه‌داری و رشد زبان پارسی به حیات خود ادامه دهد. بسیاری از آثار ادبی و علمی مهم آن دوره به یاری ابو مسلم به زبان پارسی نوشته شد و او نقش بزرگی در حفظ این زبان از گزند عرب‌زدگی ایفا کرد (صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳۸۳-۳۸۵).
تأثیر قیام ابومسلم بر زبان و ادبیات فارسی
هرچند عباسیان به تحکیم زبان عربی به‌عنوان زبان رسمی خلافت ادامه دادند، قیام ابو مسلم تأثیر عمیقی بر حفظ و بازگشت زبان پارسی داشت. این قیام و حمایت او از فرهنگ و زبان بومی، الهام‌بخش بسیاری از نویسندگان و شاعران شد که آثار خود را به پارسی بنویسند. شعر پارسی و متون تاریخی در این دوره به‌شدت توسعه یافتند و به‌تدریج، زبان پارسی در کنار زبان عربی جایگاه فرهنگی و ادبی مهمی در خراسان و سایر مناطق ایران پیدا کرد (زرین‌کوب، دو قرن سکوت، ۱۹۲-۱۹۴).
میراث ابومسلم خراسانی برای نسل‌های تاجیک
ابو مسلم با تلاشی بی‌وقفه در حفظ زبان پارسی و مبارزه با سلطه فرهنگی عرب، میراثی گران‌بها برای نسل‌های بعدی به ویژه زبان فارسی و تاجیکان به یادگار گذاشت. قیام او نه تنها خراسان را از زیر سلطه امویان آزاد ساخت، بلکه در طول تاریخ، الهام‌بخش جنبش‌های هویتی و فرهنگی دیگری شد که زبان و هویت پارسی را پاسداری کردند. نام او همچنان به‌عنوان یک قهرمان ملی و فرهنگی باقی مانده و تلاش‌های او در حفظ زبان پارسی از سوی نسل‌های بعد به عنوان الگویی بزرگ مورد تجلیل قرار گرفته است (ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲۵۲-۲۵۵).
جمع‌بندی
ابو مسلم خراسانی، با قهرمانی، هوشیاری و شجاعت بی‌نظیر خود، توانست به‌عنوان یک قهرمان و پاسدار هویت خراسانی و زبان پارسی در برابر سلطه زبان عربی قد علم کند. او با حمایت از فرهنگ و زبان بومی، نه تنها یک قیام نظامی، بلکه یک رستاخیز فرهنگی را در خراسان و ایران به‌پا کرد که تأثیرات آن تا امروز در تاریخ زبان و فرهنگ خراسان باقی مانده است. به راستی، ابو مسلم خراسانی با نقش‌آفرینی‌های خود، زبان پارسی را از نو زنده ساخت و هویت ملی مردم خراسان را در برابر تهدیدهای فرهنگی مستحکم‌تر کرد.
بابک خرم‌دین؛ قهرمانی در نقطه‌ی حساس تاریخ و چراغی در برابر ظلمت خلفای عباسی
