ظریف یزدان پرست
زبان پارسی به‌عنوان یکی از کهن‌ترین زبان‌های آریایی/ ایرانی، نه تنها در تثبیت هویت قومی تاجیکان نقش اساسی داشته؛ بلکه در طول تاریخ به عنصر اصلی فرهنگ و ارتباط بین اقوام در آسیای میانه تبدیل شده است. از دوره ساسانیان و با گسترش اسلام، پارسی به یکی از اصلی‌ترین زبان‌های علمی، ادبی و فرهنگی در جهان اسلام تبدیل شد و این نقش را با تأثیرگذاری چشم‌گیر در دوره‌های بعدی نیز حفظ کرد. آثار شاعران و نویسندگان بزرگی چون رودکی و فردوسی که با زبان پارسی آفریده شده‌اند، همچنان نشانه‌ای از اهمیت این زبان در میان تاجیکان و بخشی اساسی از هویت فرهنگی و اجتماعی آنان به شمار می‌آید.
پیشینه تاریخی زبان پارسی در خراسان
زبان پارسی، با ریشه‌های باستانی خود، در طی قرون به یکی از زبان‌های اصلی فرهنگی و ارتباطی در آسیای میانه و خراسان تبدیل شد (حسینی، ۱۳۹۹). از دوره ساسانیان، پارسی در منطقه وسیعی از ایران تا خراسان و آسیای میانه به‌عنوان زبان رایج استفاده می‌شد و به‌ویژه پس از ورود اسلام، جایگاه خود را به‌عنوان زبان فرهنگی و ادبی تحکیم بخشید (دولت‌آبادی، ۱۴۰۰). در این دوره، خراسان و ماوراءالنهر به مراکز علمی و ادبی بزرگی بدل شدند که از طریق زبان پارسی با جهان اسلام ارتباط می‌گرفتند.
پارسی دری، که شاخه‌ای از پارسی باستان و میانه است، به تدریج در مناطق تاجیک‌نشین جایگاه ویژه‌ای یافت و این امر به تدریج سبب شکل‌گیری هویت فرهنگی تاجیکان شد. در واقع، زبان پارسی برای تاجیکان به ابزاری تبدیل شد که از طریق آن با فرهنگ ایران کهن پیوند یافته و هویت قومی خود را از طریق ادبیات و تاریخ تقویت کنند (فرخی، ۱۳۹۸).
نقش شعر و ادب پارسی در هویت‌سازی تاجیکان
یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که از طریق آن هویت فرهنگی تاجیکان با زبان پارسی تقویت شد، ادبیات و شعر پارسی است. نخستین شاعر پارسی‌گوی، رودکی سمرقندی، که از چهره‌های برجسته شعر پارسی و اهل خراسان بزرگ بود، به تاجیکان ابزاری داد تا از طریق شعر، زبان، و فرهنگ خود را زنده نگه دارند (شریفی، ۱۳۹۷). رودکی نه تنها بنیان‌گذار شعر پارسی به‌شمار می‌رود، بلکه از طریق آثارش توانست پایه‌گذار نوعی از هویت فرهنگی باشد که بر اساس زبان پارسی و ارزش‌های فرهنگی آن استوار است.
فردوسی نیز با سرودن شاهنامه، که یکی از ارزشمندترین آثار ادبیات پارسی است، در حفظ زبان و فرهنگ ایرانی و هویت‌سازی تاجیکان نقش بی‌بدیلی ایفا کرد. فردوسی با استفاده از اسطوره‌ها و داستان‌های کهن ایران، به زبان پارسی حیات تازه‌ای بخشید و از این طریق به تثبیت هویت ایرانی و پارسی تاجیکان کمک کرد (بهرامی، ۱۴۰۱). این آثار همچنان در میان تاجیکان به‌عنوان نمادی از هویت فرهنگی و ادبی مورد توجه قرار دارد.
زبان پارسی وجایگاه آن درخراسان دردوران اسلامی
با ورود اسلام و گسترش حکومت‌های اسلامی، پارسی به زبان رسمی و ادبی بخش‌های بزرگی از جهان اسلام تبدیل شد. این زبان نه تنها به‌عنوان زبان رسمی در دربارها و حکومتی‌ها بلکه به‌عنوان زبان علم و دانش در خراسان و آسیای میانه مورد استفاده قرار گرفت (کریمی، ۱۳۹۶). بسیاری از دانشمندان، فیلسوفان و شاعران آن دوره آثار خود را به پارسی نگاشتند و این آثار از طریق همین زبان در جهان اسلام به شهرت رسید.
دانشمندان بزرگی همچون ابن‌سینا بلخی و ابوریحان بیرونی که به زبان پارسی نگارش می‌کردند، نقش زیادی در ترویج این زبان داشتند و از این طریق هویت فرهنگی تاجیکان را تقویت کردند. همچنین، عارفان و شاعرانی چون سنایی و عطار با سرودن اشعار خود به پارسی، این زبان را به‌عنوان زبان معرفت و عرفان اسلامی نیز مطرح کردند (نصیری، ۱۳۹۸).
زبان پارسی در شکل‌دهی به هویت ملی و فرهنگی تاجیکان
زبان پارسی به عنوان نماد هویت تاجیکان، به تقویت و تعریف هویت فرهنگی و ملی آنان کمک کرده است. تاجیکان با استفاده از زبان پارسی توانستند در مقابل جریان‌های فرهنگی و زبانی خارجی همچون ترکی و مغولی، هویت متمایز خود را حفظ کنند (سجادی، ۱۴۰۰). این زبان، که به‌عنوان زبان مادری تاجیکان و یکی از میراث‌های بزرگ فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود، به وسیله‌ای برای حفظ تاریخ، ادبیات و ارزش‌های فرهنگی تاجیکان تبدیل شده است.
تاجیکان همچنان با استفاده از زبان پارسی به پاسداری از هویت خود ادامه می‌دهند. از طریق حفظ و ترویج این زبان، نه تنها هویت ملی و فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند بلکه همچنان به گسترش آن در میان نسل‌های جدید نیز می‌پردازند (خلیلی، ۱۳۹۹).
نتیجه‌گیری
زبان پارسی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی هویت و فرهنگ تاجیکان، نقش بی‌بدیلی در تعریف و تثبیت هویت آنان ایفا کرده است. این زبان از دوران پیش از اسلام تا به امروز، توانسته تاجیکان را با فرهنگ ایرانی پیوند دهد و به‌عنوان میراثی گرانبها آنان را به جهان معرفی کند. از طریق آثار ادبی و علمی بزرگان پارسی‌گوی خراسان و آسیای میانه، زبان پارسی نه تنها به زبان علمی و ادبی جهان اسلام تبدیل شد، بلکه به هویت فرهنگی و قومی تاجیکان روح و اصالت بخشید. در نهایت، پارسی همچنان ستون هویت و فرهنگ تاجیکان است و با ادامه ترویج آن، این هویت در برابر تغییرات فرهنگی و زبانی حفظ خواهد شد.
