ظریف یزدان‌پرست
ابوحاتم عبدالله فرزند ابی‌صالح سجستانی (درگذشته ۲۴۸ هجری قمری)، یکی از برجسته‌ترین عالمان و لغت‌شناسان خراسان بزرگ، در سیستان یکی از شهرهای خراسان به دنیا آمد و در دوران زندگی خود آثار ارزشمندی در حوزه‌های لغت، ادبیات و علوم دینی پدید آورد. اگرچه آثار او عمدتاً به زبان عربی نوشته شده‌اند، تأثیرات غیرمستقیم او بر فرهنگ خراسان، زبان پارسی و هویت تاجیکان غیرقابل انکار است.
زندگی و دست‌آوردها
ابوحاتم سجستانی در خراسان، منطقه‌ای که در آن زمان مرکز علم و تمدن بود، رشد یافت. آثار او نظیر کتاب النخل درباره درختان خرما و کشاورزی و کتاب المعمرین در زمینه زندگی افراد طولانی‌عمر، نشان‌دهنده وسعت دانش او و علاقه‌اش به مسائل علمی و اجتماعی آن دوران است. تلاش او برای ثبت دانش به زبان عربی بخاطری بود که زبان عربی زبان دین و زبان رسمی اسلام بود. در آن زمان زبان پارسی هنوز تحت فشارهای سیاسی پس از ورود اسلام قرارداشت، که بعد زبان پارسی زمینه‌ساز انتقال علم و فرهنگ به دیگر اقوام خراسانی شد (یاقوت حموی، معجم‌الادباء، جلد ۴، ص ۲۲۶).
پیوند با خراسان و زبان پارسی
خراسان بزرگ، که زادگاه و محل فعالیت ابوحاتم بود، همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است. آثار ابوحاتم از طریق عالمان خراسانی همچون ابوریحان بیرونی و ابن‌سینا، به زبان پارسی منتقل و اقتباس شد. این تعاملات، زبان پارسی را که در حال تبدیل به زبان علمی و ادبی بود، غنی‌تر کرد و به تقویت جایگاه آن در خراسان کمک نمود (زرکلی، الاعلام، جلد ۴، ص ۲۲۹).
نقش ابوحاتم در هویت تاجیکان
تاجیکان، که بازماندگان اقوام ایرانی‌تبار خراسان بزرگ هستند، از نظر تاریخی در شکل‌دهی به فرهنگ، هنر و علم منطقه نقش اساسی داشته‌اند. آثار ابوحاتم، که بخشی از میراث علمی خراسان است، به‌طور غیرمستقیم در تقویت هویت فرهنگی تاجیکان سهم داشته است. تاجیکان از طریق بهره‌گیری از زبان پارسی و علم منتقل‌شده از عالمانی چون ابوحاتم، توانستند میراث فرهنگی و تاریخی خود را حفظ و گسترش دهند (نصرالله پورجوادی، تاریخ علوم در اسلام، ص ۶۷).
فرهنگ شهرنشینی و علم در خراسان
خراسان، از دیرباز به‌عنوان مرکز دانش و فرهنگ اسلامی شناخته شده است. دانشمندانی چون ابوحاتم سجستانی، با آثار خود، فرهنگ علمی و دینی منطقه را ارتقا دادند. این فعالیت‌ها به‌طور غیرمستقیم در ایجاد فرهنگ شهرنشینی و علمی تاجیکان تأثیر داشت و به آن‌ها امکان داد تا زبان پارسی را به‌عنوان زبان علمی و فرهنگی منطقه حفظ کنند (یاقوت حموی، معجم البلدان، جلد ۳، ص ۱۰۷).
جمع‌بندی
ابوحاتم سجستانی، یکی از درخشان‌ترین چهره‌های علمی خراسان بزرگ، با آثار و دست‌آوردهای خود نقش مهمی در انتقال دانش و فرهنگ به اقوام منطقه داشت. اگرچه او به زبان عربی فعالیت می‌کرد، اما آثارش از طریق دانشمندان خراسانی به زبان پارسی ترجمه شد و در شکل‌گیری هویت فرهنگی تاجیکان سهم بسزایی داشت. این پیوند میان ابوحاتم، خراسان، زبان پارسی و هویت تاجیکان، نشان‌دهنده اهمیت نقش او در تاریخ و فرهنگ منطقه است.
